Kaakfysiotherapie effectief bij somatische tinnitis.

25 september 2021

Kaakfysiotherapie blijkt in 61% van de gevallen effectief bij somatische tinnitis waar problemen met het kaakgewricht of -spieren een rol bij spelen. Dat laat het promotieonderzoek zien van manueel orofaciaal therapeut Annemarie van der Wal.
​Kaakfysiotherapie blijkt in 61% van de gevallen effectief bij somatische tinnitus waar problemen met het kaakgewricht of -spieren een rol bij spelen. Dat laat het promotieonderzoek zien van manueel orofaciaal therapeut Annemarie van der Wal. Op 27 september aanstaande hoopt ze op dit onderwerp te promoveren aan de Universiteit van Antwerpen. Van der Wal heeft onderzoek gedaan naar de effectiviteit van kaakfysiotherapie (orofaciale therapie) bij tinnitus en onderzocht bij wie het de grootste kans van slagen heeft. Ook heeft zij gekeken naar de impact van somatische tinnitus op het dagelijks leven. De promovendus raadt behandelaars aan bij patiënten met tinnitus altijd na te gaan of er sprake is van somatische tinnitus.

Mensen die last hebben van tinnitus nemen geluiden waar, zonder dat deze aanwezig zijn in de omgeving. Tinnitus kan een flink aantal verschillende oorzaken hebben. Een veel voorkomende oorzaak is een verminderd hoorvermogen al dan niet veroorzaakt door blootstelling aan hard lawaai. Patiënten die tinnitus ervaren, kunnen vaak de intensiteit of het karakter van hun tinnitusgeluid beïnvloeden door het aanspannen van hun nek- of kaakspieren of door hun kaak te bewegen. Deze vorm van tinnitus heet somatosensorische tinnitus, vaak korter als somatische tinnitus aangeduid. Deze specifieke vorm van tinnitus is naar schatting aanwezig bij ongeveer 25% van de tinnituspatiënten. De tinnitusklachten kunnen in dat geval voortkomen uit stoornissen in de kaak.

Stoornissen in de kaak: TMD

Voor stoornissen in de kaak bestaat een verzamelnaam: Temporomandibulaire dysfunctie (TMD). TMD wordt gedefinieerd als een verzameling van aandoeningen van de kauwspieren, de kaakgewrichten en daarmee samenhangende structuren. Patiënten die daar problemen mee ondervinden, kunnen tal van klachten ervaren. Denk daarbij aan pijn of vermoeidheid van de kaakspieren, moeilijk de mond kunnen openen, pijn in het kaakgewricht, knakkende, krakende kaakgewrichten of oorpijn. Ook kunnen de tanden en kiezen pijn doen of overgevoelig zijn en soms is er slijtage aan het gebit te zien. Dat kan komen door tandenknarsen of het zogeheten kaakklemmen. Bij kaakklemmen klemt de patiënt veelal ook ’s nachts de tanden en kiezen krachtig op elkaar. De medische term voor tandenknarsen en kaakklemmen is bruxisme.

“Verbindingen tussen het somatische systeem en het auditieve systeem kunnen een mogelijke verklaring vormen voor het veel vaker voorkomen van tinnitus bij patiënten met aandoeningen aan de kaakspieren en kaakgewrichten”

Hyperactiviteit door opslingering

Vanuit ons slakkenhuis lopen er zenuwen richting de hersenen. Die doen allereerst de dorsale cochleaire kern aan. Een belangrijke kern in de hersenstam die betrokken is bij het horen. Een andere zenuwkern in de hersenstam is de somatosensorische nucleus. Hier komen zenuwsignalen terecht die betrokken zijn bij bijvoorbeeld tast, pijn, beweging en ook de houding van lichaamsdelen. Deze twee zenuwkernen staan met elkaar in verbinding. Zo zou mogelijk pijn en spierspanning vanuit de kaakspieren kunnen zorgen voor opslingering van het signaal afkomstig vanuit het slakkenhuis. Daardoor zou hyperactiviteit in de delen van de hersenen die verantwoordelijk zijn voor het horen ontstaan. Patiënten nemen deze toegenomen activiteit waar als geluid.

Annemarie van der Wal daarover: “Verbindingen tussen het somatische systeem en het auditieve systeem kunnen een mogelijke verklaring vormen voor het veel vaker voorkomen van tinnitus bij patiënten met aandoeningen aan de kaakspieren en kaakgewrichten, in medische terminologie temporomandibulaire dysfunctie genoemd. De prevalentie van tinnitus bij TMD patiënten ligt namelijk tussen de 30.4% en 64% in vergelijking met de prevalentie in een open populatie die tussen de 10% en 15% ligt. Bij deze patiënten zal de veranderde somatosensorische input door pijn vanuit de kauwspieren of kaakgewricht of verhoogde spierspanning door klemmen of knarsen de tinnitus doen ontstaan of een bestaande tinnitus verergeren.”

Onderzoek naar multidisciplinaire orofaciale therapie bij tinnitus

De promovendus veronderstelde bij aanvang van haar onderzoek dat door de inzet van multidisciplinaire orofaciale therapie de sensorische informatie vanuit de kaakregio richting het centrale zenuwstelsel zou normaliseren en dat daarmee ook de tinnitus mogelijk zou kunnen verminderen. Om het effect na te gaan van orofaciale therapie op de tinnitusklachten bij patiënten met somatosensorische tinnitus, heeft zij aan de Universiteit van Antwerpen daar uitgebreid onderzoek naar gedaan.

Opbeetplaat die patienten met somatische tinnitus van de tandarts-gnatoloog kregen wanneer zij ‘s nachts aan kaakklemmen deden.

Opbeetplaat en orofaciale fysiotherapie bij TMD

De promovendus gebruikte tijdens haar onderzoek een multidisciplinaire vorm van orofaciale therapie. Bij de aangeboden therapie maakten de behandelaars zowel gebruik gemaakt van kaakfysiotherapie als ook de inzet van een zogeheten opbeetplaat. Alle patiënten in de studie kregen orofaciale fysiotherapie. Hierbij kregen zij instructies over het adequaat gebruiken van het kauwstelsel en ook oefeningen te doen. Ook de pijnlijke kauwspieren en gewrichten werden behandeld. Wanneer de patiënten met somatische tinnitus in de nacht aan kaakklemmen deden, kregen ze daarnaast van een gespecialiseerde tandarts (een tandarts-gnatoloog) een zogeheten opbeetplaat. Deze moesten ze ‘s nachts in doen.

Bij 61% van de totale groep is er een klinisch relevant verschil na het volgen van orofaciale therapie.

Twee onderzoeksgroepen met tinnitus: directe en uitgestelde behandeling

Bij het onderzoek zijn de patiënten random (door het lot bepaald) in twee groepen opgesplitst. Een groep kreeg direct behandeling, de andere groep kreeg de behandeling pas 9 weken later. Om na te gaan hoe de tinnitusklachten zich ontwikkelde werd bij beide groepen de ernst van de tinnitus na 9, 18 en 27 weken in kaart gebracht. Dat werd gedaan met de TFI-vragenlijst (TFI=Tinnitus Functional Index).

Resultaten onderzoek naar kaakfysiotherapie bij somatische tinnitus

Na 9 weken was de ernst van de tinnitus meer afgenomen in de groep die direct therapie kreeg dan bij de groep die dit pas later kreeg. De TFI-score van de directe groep daalde gemiddeld 13.8 punten, terwijl bij de groep waar de therapie pas later werd ingezet (en die dus nog geen kaakfysiotherapie had gehad) de daling slechts 5 punten was. Op het moment dat ook de ‘uitstel’ groep therapie kreeg daalde ook daar de ernst van de tinnitus bij (12 punten daling). Uiteindelijk was er maar liefst bij 61% van de totale groep een klinisch relevant verschil na het volgen van de therapie.

Verband tussen daling pijn en vermindering tinnitusklachten

Van der Wal en haar collega’s zijn vervolgens nagegaan in hoeverre de daling van pijn veroorzaakt door kaakgewricht en -spierproblemen ook verklaart dat de tinnitusklachten minder worden. De analyse van de onderzoekers liet zien dat 35% van de daling van de ernst van de tinnitus volledig kan worden toegeschreven aan de daling van de pijn.
Annemarie van der Wal daarover: “We hebben laten zien dat orofaciale therapie effectief is bij somatosensorische tinnitus en dat daling van de pijn in het kaakgebied ook flink bijdraagt aan de vermindering van de tinnitusklachten. Wat de verklaring is voor de resterende 65% van de daling, dient in de toekomst verder onderzocht te worden. Mogelijk komt dit doordat bij kaakfysiotherapie vaak ook mindfulness en andere relaxatieoefeningen gegeven worden. Aangezien we weten dat stress ook invloed heeft op tinnitusklachten, kunnen oefeningen die stress doen verminderen ook invloed hebben op een patiënt zijn of haar tinnitus.”

“Jonge vrouwen die relatief kort last hebben van tinnitus, hebben de beste prognose om baat te hebben bij orofaciale therapie”

Kaakfysiotherapie bij de een meer resultaat dan bij de ander

Omdat de onderzoekers ook graag wilden weten bij wie de ingezette orofaciale therapie kaakfysiotherapie het grootst mogelijke positieve effect heeft op de ernst van de tinnitusklachten, is een vervolgonderzoek gestart. Zo zou bijvoorbeeld leeftijd, het geslacht van de deelnemers of de tijdsduur dat ze er al last van hebben, een rol kunnen spelen. Uit de analyse van de gegevens bleek dat vrouwen, jongere patiënten, patiënten met een kortere duur van de tinnitus en patiënten met lagere drukpijndrempels ter hoogte van het kaakgewricht en de (tweekoppige) spier in het halsgebied, meer kans hebben op vermindering van hun tinnitusklachten.

Annemarie van der Wal: “Jonge vrouwen die relatief kort last hebben van tinnitus, hebben de beste prognose om baat te hebben bij orofaciale therapie. Ongeveer 60% van de vrouwen hadden merkbare verbetering van hun tinnitus klachten ten opzichte van 40% mannen. Daarnaast was de gemiddelde leeftijd van patiënten die goed reageerde rond de 43 jaar, terwijl de gemiddelde leeftijd van patiënten die geen baat hadden rond de 50 jaar lag.”

Toepassing van orofaciale therapie bij somatosensorische tinnitus door Annemarie van der Wal

Impact van somatische tinnitus op dagelijks functioneren

Als laatste waren de onderzoekers benieuwd wat de impact was van tinnitus op het functioneren van patiënten met somatische tinnitus. Om dat in kaart te brengen gebruikten ze de Internationale Classificatie voor het menselijke Functioneren (ICF). Uit dit onderzoek bleek dat patiënten met somatische tinnitus in het dagelijks leven vooral problemen ervaren in de domeinen ‘mentale functies’, ‘sensorische functies en pijn’ en ‘slaap functies’. Daarnaast ondervonden patiënten beperkingen met het ‘richten van hun aandacht’.

Annemarie van de Wal: “We zien dat patiënten vooral problemen ervaren op het gebied van slapen, concentreren en het detecteren van geluid. Dit komt omdat als het stil is, – bijvoorbeeld wanneer je op bed ligt of ergens op aan het focussen bent- juist het geluid vaak goed te horen is. Sommige tinnituspatiënten worden ’s nachts ook wakker van het geluid en hebben moeite met doorslapen. Doordat je minder goed slaapt is het overdag moeilijker om te concentreren en zo ga je een vicieuze cirkel in”.

Vragen naar signalen die duiden op somatische tinnitus  

Bij het in kaart brengen van de hinder en ernst van de tinnitusklachten en om na te gaan wat de invloed is op het functioneren in het dagelijks leven, nemen behandelaars veelal een vragenlijst af. Bij de Tinnitus Questionnaire (TQ) komen ook vragen voor die duiden op somatische tinnitus. Uit Van der Wal’s onderzoek kwam naar voren dat een hogere score op deze specifieke somatische vragen van de Tinnitus Questionnaire meer kans geeft om baat te hebben bij orofaciale therapie. Wanneer behandelaars van een andere vragenlijst zoals de THI-vragenlijst (Tinnitus Handicap Inventory) gebruik maken, is het goed aanvullend naar problemen die op somatische tinnitus duiden te vragen.

Annemarie van der Wal daarover: “Aan patiënten met tinnitus kunnen behandelaars vragen of zij last hebben van gespannen spieren in hun hoofd en ook of ze hoofdpijn of oorpijn hebben. Dit kan duiden op somatische tinnitus. Oorpijn kan namelijk ook afkomstig zijn vanuit het kaakgewricht. Daarnaast zouden behandelaars ook de TMD ‘pain screener’ kunnen afnemen. Dit is een namelijk een valide vragenlijst voor het detecteren van een pijn gerelateerde TMD.”

Aanpak kaakklachten bij somatische tinnitus

Bij de aanpak van kaakklachten bij somatische tinnitus is het goed vanuit meerdere vakgebieden daarnaar te kijken. Annemarie van der Wal daarover: ”In ons onderzoek hebben alle patiënten orofaciale fysiotherapie gehad en indien nodig ook een opbeetplaat gemaakt door de tandarts. In Nederland zijn orofaciaal fysiotherapeuten en tandarts-gnathologen speciaal opgeleid om patiënten met TMD te behandelen. Wanneer een KNO-arts of audioloog vermoedt dat je mogelijk last hebt van somatische tinnitus, adviseer ik om daarheen te gaan.”  

Promotie

Annemarie van de Wal zal op 27 september 2021 haar proefschrift met de titel ‘Tinnitus and temporomandibular disorders’ verdedigen aan de Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen van de Universiteit van Antwerpen. Ze hoopt daarmee de graad van Doctor in de medische wetenschappen te behalen.
Promotoren: Prof. Dr. Willem De Hertogh, Prof. Dr. Sarah Michiels en Prof. Dr. Em. Paul Van de Heyning

Bron: www.hoorzaken.nl